دروس مرتبط به اختلال اتیسم در دانشگاه‌ها
دکتر فرزانه غنیمی، روانشناس سلامت ، کارشناس مراکز روزانه آموزشی و توانبخشی اختلال طیف اتیسم در سازمان بهزیستی
آموزش مربیان و متخصصان اختلال طیف اتیسم در کشور ما با چالش‌های مختلفی روبروست. رشته‌های تحصیلی که در دانشگاه‌های کشور مرتبط با تیم توانبخشی در حوزه اختلال طیف اتیسم است شامل روانشناسی، علوم تربیتی، گفتاردرمانی و کاردرمانی است. این در حالی است که اغلب این رشته‌ها واحدهای محدودی در حوزه اختلال اتیسم دارند و حتی در رشته کار درمانی، واحدی که مستقیما به اختلال طیف اتیسم پرداخته شود وجود ندارد.
در ادامه سرفصل هایی که مربوط به اختلال اتیسم است و در دانشگاه‌ها تدریس می شود شامل:
در مقطع کاردانی ناپیوسته حرفه‌ای رشته تربیت مربی پیش دبستان، درسی با نام آشنایی با اختلال طیف اتیسم در ۲ واحد نظری وجود دارد که سرفصل‌های آن شامل تاریخچه اختلال طیف اتیسم، تشخیص، آسیب‌شناسی، تاثیر اختلال بر خانواده، نیازمندی والدین به دریافت خدمات، درمان است.
در مقطع کارشناسی پیوسته رشته روانشناسی دروسی با نام های آسیب‌شناسی روانی، روان شناسی کودکان با نیازهای ویژه یک و دو و توانبخشی کودکان با نیازهای ویژه تدریس می‌شود.
در مقطع کارشناسی پیوسته رشته علوم تربیتی نیز درس: اختلال‌های رفتاری و هیجانی در ۲ واحد نظری با سرفصل های تعریف اختلال های رفتاری و هیجانی، انواع (ایذایی، اضطرابی و تیک، دفع، اسکیزوفرنی، اختلال طیف اتیسم) و درس آشنایی با آزمون‌های روان شناسی تخصصی در یک واحد نظری و یک واحد عملی با سرفصل های اجرا، نمره گذاری و تفسیر یک آزمون در حیطه اتیسم تدریس می شود.
درمقطع کارشناسی پیوسته رشته آموزش کودکان استثنایی نیز دو واحد درس راهبردها و روش ها در آموزش و پرورش توانبخشی کودکان عاطفی- هیجانی یک به اتیسم می پردازد که سرفصل های آن شامل: مروری بر کلیات اتیسم، آشنایی با مدل ها و روش های مداخله و آموزش در اختلال طیف اتیسم، تحلیل کاربردی رفتار (ABA)، آشنایی با نحوه اجرای برنامه آموزش انفرادی (IEP)، راهبردهای ارزشیابی یادگیری و اجرای حداقل یک روش خاص آموزشی است.
همچنین این رشته درسی با نام راهبردها و روش ها در آموزش و پرورش توانبخشی کودکان عاطفی- هیجانی ۲ با تاکید بر اتیسم
در دو واحد نظری با سرفصل ها: آشنایی با ویژگی های رفتاری، شناختی و بالینی کودکان و دانش آموزان با اختلال اتیسم، شناخت انواع راهبردهای مداخله ای دارو درمانی، رفتار درمانی شناختی، مدرسه محور و …، آشنایی با نحوه ارجاع صحیح به روانپزشکان کودک و نوجوان و نیز روان شناسان ارشد حوزه رفتاری و اجرای روش های مداخله ای نیز دارد.
در مقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته رشته بالینی کودک درس: درمان و توانبخشی ناتوانی های ذهنی، اختلال طیف اتیسم و اختلالات سایکوتیک تدریس می شود.
در مقطع دکتری رشته روان شناسی و آموزش کودکان استثنایی نیز درس خانواده و کودکان با نیازهای ویژه ا سرفصل های: مسایل و مشکلات والدین کودکان با نیازهای خاص به ویژه ناتوانی های هوشی و اختلال طیف اتیسم، تبیین واکنش های روانی و استرس والدین، رویکرد دینی، باورهای دینی و اعتقادی نسبت به کودکان با نیازهای خاص، اصول و فنون مشاوره با والدین کودکان با نیازهای خاص، نقش مشاوره ژنتیک در پیشگیری ناتوانی های هوشی، تجزیه و تحلیل امکانات موجود توانبخشی و آموزشی برای کودکان با نیازهای خاص، تحلیل مداخلات آموزشی و توانبخشی والدین محور، رویکردهای خانواده درمانی با تاکید بر خانواده‌های کودکان با نیازهای خاص و درس اصول مشاوره ژنتیک با سرفصل های: مشاوره ژنتیک با تاکید بر اختلالات عصبی-رشدی تدریس می شود.
در مقطع دکتری رشته روان شناسی و آموزش کودکان استثنایی نیز درس آموزش و توانبخشی کودکان با اختلال طیف اتیسم با سرفصل های: تحلیل ویژگی های کودکان با اختلال طیف اتیسم، تحلیل و کاربرد رویکردهای شناختی-رفتاری، تحلیل و کاربرد رویکردهای رشد یکپارچگی اجتماعی، تحلیل و کاربرد رویکردهای مبتنی بر بازی، تحلیل و کاربرد رویکردهای حسی-حرکتی، تحلیل و کاربرد رویکردهای دارودرمانی تدریس می شود .
در همین مقطع درس مهارت ورزی بالینی آموزش و توانبخشی کودکان با نیازهای خاص در دو واحد با هدف توانمند سازی دانشجویان به روش های عملی آموزش و توانبخشی کودکان با نیازهای خاص با تاکید بر اختلالات عصبی-رشدی )ناتوانی هوشی، اختلال طیف اتیسم، اختلالات زبان، اختلالات حرکتی و … تدریس می شود.
در حوزه گفتار درمانی در مقطع کارشناسی پیوسته رشته گفتاردرمانی نیز درس: نابسامانی های گفتار و زبان در عقب ماندگی ذهنی و سندرم های نافذ رشد، درمقطع کارشناسی پیوسته رشته گفتاردرمانی، درس: روانپزشکی کودک و نوجوان با سرفصل های اختلالات مربوط به دوران رشد (عقب ماندگی ذهنی، نافذ رشد، بیش فعالی)و ژنتیک پزشکی و اختلالات مربوط به گفتار و زبان تدریس می شود و در مقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته رشته گفتاردرمانی در کل واحدهای درسی، واحدی که مستقیما به اختلال طیف اتیسم پرداخته شود وجود ندارد و تنها در درس: اختلالات زبان در دوران رشد، به اختلالات زبان در انواع سندرم های دوران رشد از جمله اتیسم می پردازد.
در مقطع کارشناسی پیوسته رشته کاردرمانی درس مقدمه ای بر روانپزشکی کودکان در دو واحد به اختلالات نافذ رشد می پردازد. همچنین درس کارآموزی در عرصه روان یک و دو نیز مداخله کاردرمانی در کودکان عقب مانده ذهنی و اختلالات نافذ رشد، ارزیابی مشکلات روانشناختی و روانپزشکی کودکان و نوجوانان، تعیین اهداف و برنامه درمانی و…. تدریس می شود.
همچنین در مقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته رشته کاردرمانی و دکتری رشته کاردرمانی واحدهای درسی، که مستقیما به اختلال طیف اتیسم پرداخته شود وجود ندارد.
*متن بالا سخنرانی دکتر فرزانه غنیمی بود در چهارمین همایش اتیسم که از سوی بنیاد امور بیماری های خاص در اسفند ماه سال ۱۳۹۷ در برج میلاد و برگزار شد.
