دکتر امیر نامی مقدم- متخصص رادیوتراپی و آنکولوژی
درمان سرطانهای مختلف ممکن است از طریق جراحی، شیمی درمانی، هورمون درمانی، پرتودرمانی، درمان های بیولوژیک و ایمونوتراپی یا مجموعهای از چند روش ذکر شده صورت پذیرد.
احتمال بروز عوارض جانبی ناشی از این درمانها به عوامل مختلفی از جمله عضو تحت درمان، نوع و طول مدت درمان یا مقدار داروی شیمیدرمانی یا میزان دوز اشعه استفاده شده برای درمان، بستگی دارد.
انتخاب روش درمانی در انواع سرطانها متفاوت است و با توجه به میزان پیشرفت و نوع درمان انجام شده علایم متفاوت است.
به طور مثال ممکن است شروع درمان سرطان انتهای روده بزرگ(رکتوم) با استفاده همزمان از شیمی درمانی و رادیوتراپی همراه باشد،
بنابراین مشکلات گوارشی این گروه از بیماران با بیمارانی که در ابتدا تحت جراحی قرار گرفته باشند و پس ازآن هم درمانهای تکمیلی رادیوتراپی و شیمیدرمانی را دریافت کنند، متفاوت است.
یکی از علایم اصلی که در سیستم گوارشی بیماران سرطانی اتفاق میافتد،تهوع و استفراغ ناشی از درمانهای شیمیدرمانی و رادیوتراپی
است.
احتمال ایجاد حالت تهوع و کم اشتهایی برای بیمارانی که قسمت فوقانی دستگاه گوارش آنها شامل منطقه معده و پانکراس(لوزالمعده) تحت رادیوتراپی قرار دارد، به نسبت بیمارانی که منطقه انتهایی دستگاه گوارش آنها مانند رکتوم تحت درمان با اشعه قرار میگیرد، خیلی بیشتر است.
در خیلی از درمان ها امکان حذف روده باریک در مسیر اشعه وجود ندارد. مثلا گاهی لازم است برای بیماری که ضایعهای سرطانی در ناحیه شکم خود دارد، محوطه شکم رادیوتراپی شود و در این حالت آسیب ناشی از اشعه به رودهها که در داخل شکم پراکنده هستند، میتواند باعث بروز اسهال شود. همچنین اگر یک ضایعه استخوانی در ستون فقرات کمری یا قسمت انتهای ستون فقرات سینهای وجود داشته باشد، باعث میشود تا اشعه در مسیر عبور خود، روده باریک را نیز تحت تأثیر قرار دهد و التهاب ایجاد کند که این التهاب علایمی مثل دل پیچه، دل درد و اسهال را میتواند به همراه داشته باشد و در واقع یکی از شایعترین مشکلات بیمارانی که در محوطه شکم رادیوتراپی میشوند، اسهال است.
مشکل اسهال بیماران در حین درمان، به تعداد جلسات و مقدار اشعه دریافتی نیز بستگی دارد. هر چه میزان اشعهای که بافت مورد نظر در محوطه شکم دریافت میکند بیشتر باشد، بهخصوص زمانی که روده کوچک یا روده بزرگ در محوطه تابش اشعه باشد، احتمال رخ
دادن اسهال بیشتر است. در این موارد پزشک متخصص رادیوتراپی و انکولوژی حداکثر میزان مجاز اشعه و میزان تحمل روده را درنظر دارد و با توجه به آن درمان را آغاز میکند.
از عوامل دیگر ایجاد مشکلات گوارشی مثل اسهال، میتوان به عوارض داروهای شیمیدرمانی اشاره کرد.
عوارض اصلی دستهای از داروهای شیمیدرمانی که موثرترین داروها برای درمان بیماریهایی چون سرطا نهای روده بزرگ یا معده و لوزالمعده و … شناخته شدهاند، اسهال است.
یبوست یکی دیگر از مشکلات گوارشی است که بیماران در حین درمان به آن دچار میشوند.
همچنین بی اشتهایی هم یکی از مشکلات شایعی است که در هنگام درمان بیماران سرطانی پیش میآید که ناشی از عوامل متعددی مثل
ماهیت خود بیماری یا درمانهایی که انجام میشود، است.
گاهی داروها باعث بی اشتهایی بیمار میشود و بیمار به سمت کاهش وزن پیش میرود. از آنجایی که ادامه دادن درمان بسیاراهمیت دارد، لازم
است همزمان شیوههایی برای تغذیه مناسب بیمار و کمکهای تغذیهای به او نیز آغاز شود.
این را هم باید بدانید که تقدم و تاخرانتخاب روش درمانی در بروز عوارض و مشکلات گوارشی نیز موثر است.
در بیماریهای محوطه شکم، اگر قبل از جراحی، رادیوتراپی یا شیمیدرمانی آغازشود، احتمال بروز اسهال کمتر است، زیرا پس از جراحی، جای توده برداشته شده را روده می گیرد و در چنین شرایطی التهاب مخاط روده، باعث اسهال می شود.
همان طور که قبل اشاره شد انتخاب روش درمان همزمان شیمی درمانی و رادیوتراپی باعث بروز مشکلاتی از قبیل یبوست، تهوع و نیز استفراغ
یا اسهال می شود که باید در کنار درمان برای بیماری سرطان، داروهای مورد نظر برای رفع این مشکلات هم توسط پزشک معالج تجویز شود.
درصورتی که رادیوتراپی به علت تودههای ناحیه قفسه سینه یا به علت تودههای ثانویه(متاستاز) که درآن منطقه وجود دارد یا استفاده از
داروهای شیمی درمانی در مری التهاب ایجاد می شود، در این حالت بیماران دچار بلع دردناک می شوند یا حتی احساس سوزش سر دل پیدا می کنند و این درد و سوزش هنگام غذا خوردن باعث فرستادن سیگنالهایی به مغز میشود که بیمار کمتر تمایل به خوردن غذا داشته باشد که این باعث کاهش وزن بیشتر بیمار میشود.
بعضی از انواع سرطان خود عامل بیاشتهایی میشود. مثل بیمارانی که سرطان لوزالمعده دارند یا بیماران سرطان معده یا بیماران با متاستاز
کبدی از بیاشتهایی شکایت دارند، مشکلات گوارشی با دارو درمانی قابل کنترل است. در مورد بیاشتهایی اگر بیمار نتواند مکملهای تغذی های را مصرف کند به صورت تغذیه وریدی از قبیل سرمهای معمولی قندی – نمکی، نمکی و سرمهای پروتئینی وسرمهای چربی دار تجویز می شود.
میزان بروز عوارض در بیماران یکسان نیست و ممکن است فقط تعدادی از بیماران به این مشکلات گرفتار شوند که در آن صورت مدیریت درمان مخصوص خود را می طلبد.
تغذیه در بیماران مبتلا به سرطان اهمیت فراوانی دارد. بیمارانی که کالری و پروتئین کافی در رژیم غذایی خود دریافت کنند، می توانند با عوارض جانبی درمان بهتر مقابله کنند و حتی دوز بالای داروها را به خوبی تحمل کنند. وقتی بیمار تغذیه مناسب نداشته باشد، قطعا قدرت دفاعی بدن او پایین میآید و هسته اصلی مبارزه با سرطان قدرت دفاعی بدن است. هرچه قدرت دفاعی بدن کاهش پیدا کند، غلبه سلولهای سرطانی بر سلولهای سالم بیشتر میشود.
اگر بیمار انرژی لازم را برای تحمل داروهای شیمی درمانی و درمان رادیوتراپی نداشته باشد، درمان او متوقف می شود. در این حالت احتمال
شعله ورشدن بیماری یا مقاومت سلولهای سرطانی کسب نتیجه مورد انتظار را دور از دسترس می کند. بنابراین در صورت ضعف و کاهش
وزن بیمار، از پودرهای مکمل استفاده می شود و با سرمهای تغذیه ای متعدد قدرت دفاعی بدن را بالا می برند تا سعی شود دوره درمان به اتمام برسد.
در حین درمان سرطان اگر بیمار به مشکلات تغذیه ای دچار شد، باید با پزشک آنکولوژیست خود مشورت کند که با توجه به مشکلی که هر بیمار دارد، نوع تغذیه او مشخص و درمان های مناسب برای وی تجویز شود.
اما به طور کلی توصیه اکید می شود بیماران از مواد مغذی درحین درمان استفاده کنند. استفاده همزمان از پروتئینهای گیاهی در کنار پروتئین های حیوانی به بیماران توصیه می شود. غلات و حبوبات هم می تواند سهم خوبی در افزایش پروتئین دریافتی بدن داشته باشد.
سبزیجات تازه منابع غنی ویتامینها هستند و استفاده از این مواد باعث می شود تا بیمار وضعیت تغذیه ای بهتری داشته باشد.
